De huidige sjoel is 7 maart 2010 opnieuw ingewijd als synagoge

De Liberaal Joodse Gemeente Gelderland is de vaste gebruiker.

De Dierense Sjoel werd einde 19de eeuw gebouwd en op op 22 januari 1884 ingewijd door de Joodse Gemeente Dieren. Enkele jaren later kon er een leslokaaltje aangebouwd worden en nog later een ritueel bad (mikwe). Tot 1942 werden er regelmatig diensten gehouden. Na de Tweede Wereldoorlog was de Joodse Gemeente te klein geworden om te kunnen voortbestaan. Het gebouw werd verkocht aan de plaatselijke slager. Achtereenvolgens werd het een rokerij, woonhuis, timmermanswerkplaats, theater en kerkgebouw voor de Volle Evangelie Gemeente Vineyard. Deze gemeente groeide eruit. De in 2005 opgerichte Stichting De Dierense Sjoel heeft het gebouw in 2007 aangekocht en in 2009 gerestaureerd. Het is nu weer een synagoge. Ook is het beschikbaar voor kleinschalige culturele activiteiten, zoals concerten en lezingen.

Voorgeschiedenis

zie voor een korte presentatie van de geschiedenis tot 2008 hier

Opkomst

Het liberaal jodendom (de Reformbeweging) is ontstaan in Duitsland in de 19de eeuw met als oogmerk “dat elke generatie het Jodendom zou moeten aanpassen aan de geest des tijds” (H. Austryn Wolfson). Naast het Nederlandsch Israëlitisch Kerkgenootschap (NIK) en de Portugeesch Israëlitische Gemeente (PIG), “de orthodoxen”, ontstond de eerste liberaal joodse gemeente in 1930. Het verbond van Liberaal Religieuze Joden is opgericht in 1931. Na de oorlog weer tot leven gewekt kende het van 1945 tot 1958 één gemeente, de Lib. Joodse Gemeente Amsterdam met als rabbijn sinds 1954 Jacob Soetendorp. In 1958 kwam er een LJG in Den Haag bij

In Gelderland

 De eerste impulsen om ook in Gelderland iets van de grond te krijgen zijn te traceren tot eind vijftiger jaren, toen eerste oriënterende gesprekken plaatsvonden tussen rabbijn Jacob Soetendorp en enige leden die woonachtig waren in Gelderland en er wat later gestart werd met periodieke huisbijeenkomsten; de eerste activiteit van liberaal joodse signatuur buitenshuis in Oost-Nederland was een lezing door rabbijn Jacob Soetendorp. Hij werd eind 1961 gehouden in Restaurant Royal te Arnhem en werd begeleid door een korte avonddienst. De activiteiten breiden zich allengs uit. lezingen, bijbelcursus, huisdiensten, viering van Chanoeka en in 1964 de eerste gezamenkijke Seder (maaltijd tijdens de viering van Pesach). Veel moeite werd gedaan om de kennis op te halen dan wel te krijgen over het joods denken (“lernen”) en de liturgie. Belangrijk als leraren waren daarbij de personen van Rabbijn Soetendorp en de heer Yehuda Aschkenasy, sinds 1968 ingewijd als rabbijn en ongeveer een jaar bij de LJG Arnhem als zodanig werkzaam, toen hij moest terugtreden om gezondheidsredenen. Als leider van het bekende leerhuis te Hilversum “het Folkertsma Instituut”is hij nog lang werkzaam geweest.

1965-1980

Op zondag 14 februari 1965 werd de LJG Arnhem officieel opgericht. De gemeente telde toen ongeveer 20 gezinseenheden. Men had toen nog niet een eigen tora-rol (“sefer tora”). Dank zij een actie van een groep sympathisanten werd het geld bijeengebracht en in juni 1967 werd een sefer tora plechtig aan de gemeente overhandigd. In de diensten is een centrale figuur de voorzanger (“chazzan”). Na het terugtreden van rabbijn Aschkenasy werd in 1969 als voorzanger en leider van de diensten benoemd Chaim Storosum die dit vele jaren zou doen.
Eind zestiger jaren haalde men de eerste Bat Mitswa (meisje dat plechtige toetreedt tot de gemeenschap der volwassenen) in en even later vierde men de eerste huwelijksplechtigheid (“choepa”). Dat men in de gemeente vele tradities weer opnieuw moest uitvinden en met haast niets moest improviseren blijkt wel uit het volgende. Hoe ziet de vereiste huwelijksbaldakijn eruit? Dat wist men eigenlijk niet goed. Het aanstaande bruidspaar keek de kunst af tijdens een orthodoxe huwelijksplechtigheid en de bruid in spe tekende een ontwerp, dat gemaakt werd door het ziekenhuis waar zij destijds werkte. De baldakijn moest uitneembaar zijn zodat het materiaal later weer door het ziekenhuis kon worden hergebruikt. Het dak van stof werd door de aanstaande bruid zelf genaaid en later ook hergebruikt, namelijk voor lakentjes en sloopjes voor het kinderbedje van hun zoon.

Ook een eigen plek had de gemeente aanvankelijk niet. Naast de huisdiensten werden vele locaties gebruikt. Tot 1974 is men omgezworven in zo’n kleine 20 plekken. Toen werd een ruimte gevonden in Oosterbeek, die plechtig werd ingewijd met de viering van het begin van het Joods Nieuwjaar (Rosj haSjana). In de jaren die volgden kregen de diensten en andere activiteiten meer structuur.

Een nieuwe periode brak aan met het aantrekken van een rabbijn. Men achtte dit onontbeerlijk voor de continuïteit van de gemeente. In augustus 1978 trad aan de heer E.R. van Voolen, die na zijn opleiding in Engeland net zijn inwijding (‘smicha”) als rabbijn had gekregen.Daarnaast was en is Rabbijn van Voolen conservator bij het Joods Historisch Museum. Na enige jaren bleek de ruimte in Oosterbeek te klein geworden en te lawaaiig. Naarstig zoeken leidde naar een rustigere en ruimere locatie in Velp, “De Schoonenberg”, een centrum van de Ned. Hervormde Gemeente in Velp, dat voordelig kon worden gehuurd; er werden goede afspraken gemaakt met de Kerkeraad voor een gedeeld gebruik. In 1979 werd er verhuisd. In 1980 vierde men het vijftienjarig bestaan van de gemeente met een groots georganiseerde landelijke samenkomst van leden van alle liberaal-joodse gemeenten op Sjabbat (een z.g. Oneg Sjabbat).

1980-2010

In de tachtiger jaren en negentiger jaren werd de gemeente verder volwassen. Iedere veertien agen werd er een dienst gehouden. Er werden studiegroepen opgericht, er vonden feestelijke landelijke liberaal joodse samenkomsten plaats, de gemeente breidde zich uit. Er werd actief meegedaan met het liberaal joodse leven en denken en meegeleefd met de ontwikkelingen in Israel. De ene vrouwelijke voorzanger-chazzan – vertrok en een nieuwe chazzan kwam: Petra Katzenstein, die nog steeds de gemeente met haar prachtige stem bedient. In 1999 vierde Rabbijn Edward van Voolen zijn 20-jarig jubileum als rabbijn in Gelderland. Van 1999 tot in 2002 kende zijn rabbinaat in Gelderland een intermezzo in verband met een functie elders.

De gemeente heette oorspronkelijk liberaal joodse gemeente Arnhem en kreeg in juni 2000 haar huidige naam: liberaal joodse gemeente Gelderland. Zo heeft door deze jaren van ervaring en soms tegenslag heen de gemeente zich laten kennen door een grote mate van zelfwerkzaamheid in het opdoen van joodse kennis en praktijkervaring, evenals door een grote mate van zelfredzaamheid en zelfstandigheid. Dat geldt van het inrichten van de ruimte voor de diensten, het weer opruimen, het bakken van cakes en boterkoeken voor de gezellige sjmoesbijeenkomsten na de diensten tot het zelf leiden van de diensten, het melodisch voorlezen uit de tora (“het lajenen”), het houden van een voordracht over een onderwerp uit de tora (z.g. “derasja” oftewel “dwar tora”) en zo meer.

Intussen moest de gemeente weer weg uit De Schoonenberg. In 2000 werd het gebouw verkocht en de huur opgezegd. Na een moeitevolle zoektocht naar een nieuwe ruimte werd die gevonden in De Steeg. Een paar jaar lang kwamen de leden bij elkaar in het gebouw Eltheto dat in goede samenwerking met de PKN gemeente werd gebruikt. Maar natuurlijk wildede gemeente al jaren heel graag een eigen synagoge. Die was moeilijk te vinden en er was veel geld mee gemoeid.

2010 –

Maar een nieuwe fase is aangegebroken. Er is een klein synagoge-gebouw uit eind 19e eeuw gevonden in de gemeente Dieren en de aankoop, fondsenwerving en renovatie heeft plaatsgevonden, een proces van bijna 5 jaar is uitgemond in het betrekken van een nieuwe synagoge in het riant gerenoveerde sjoelgebouw te Dieren (gem. Rheden). De inwijdingsdienst vond plaats op zondag 7 maart 2010.  Deze eigen locatie in de Dierense “sjoel” gaat helpen bij de diepste wens van de gemeente: een centrum te zijn voor ontmoeting, bezinning en viering voor Joodse Gelderlanders. De stand van zaken en meer bijzonderheden zijn te lezen op www.dedierensesjoel.nl en elders op deze website.

(bron: P.R.Hein-De geschiedenis van de Liberaal Joodse Gemeente Arnhem (ISBN 90-74555-07-1. bewerking Rob Cassuto)